متا دیتا چیست؟

امروزه مديريت دانش در سيستمهاي اطلاع رساني كامپيوتري بصورت قابل ملاحظه اي مورد توجه قرار گرفته است. سازماندهي و مديريت دانش و بدنبال آن مديريت اطلاعات يك نقش اساسي و موفق را در انتقال دانش فردي به دانش سازماني ايفا مي كنند. همچنين مديريت اطلاعات و منابع آموشي در محيط آموزش (يادگيري) الكترونيكي از اهميت ويژه اي برخوردار است. از آنجايي كه سيستمهاي يادگيري الكترونيكي مقدار زيادي از اطلاعات را نگهداري مي كنند، ايجاد اينچنين محيطهايي بايستي به گونه اي انجام شود كه كه كاربران بتوانند از اطلاعات موجود استفاده مفيد و مؤثري داشته باشند. 

يكي از پارامتر هاي موفق در مديريت محتواي آموزشي در محيط الكترونيكي استفاده از متا ديتا مي باشد. در واقع در نگارش چنين محيطهايي متا ديتا نقش موفقي را به خود اختصاص داده است. مقاله حاضر مروري بوده و هدف از ارائه آن دادن تعريفي از آموزش الكترونيكي، بيان تاريخچه مختصري از آموزش الكترونيكي در جهان وايران، تبيين مفهوم متاديتا (فراداده يا ابرداده)، بيان چگونگي استفاده از متاديتا در محيط آموزش الكترونيكي و ارائه نكاتي در خصوص طراحی متادیتا در یک سیستم آموزشی الکترونیکی، مي باشد. همچنين به معرفی استاندارد  Dublin Core  در ايجاد متاديتا مي پردازد

چكيده

 امروزه مديريت دانش در سيستمهاي اطلاع رساني كامپيوتري بصورت قابل ملاحظه اي مورد توجه قرار گرفته است. سازماندهي و مديريت دانش و بدنبال آن مديريت اطلاعات يك نقش اساسي و موفق را در انتقال دانش فردي به دانش سازماني ايفا مي كنند. همچنين مديريت اطلاعات و منابع آموزشي در محيط آموزش (يادگيري) الكترونيكي از اهميت ويژه اي برخوردار است. از آنجايي كه سيستمهاي يادگيري الكترونيكي مقدار زيادي از اطلاعات را نگهداري مي كنند، ايجاد اينچنين محيطهايي بايستي به گونه اي انجام شود كه كه كاربران بتوانند از اطلاعات موجود استفاده مفيد و مؤثري داشته باشند. 

يكي از پارامتر هاي موفق در مديريت محتواي آموزشي در محيط الكترونيكي استفاده از متا ديتا مي باشد. در واقع در نگارش چنين محيطهايي متا ديتا نقش موفقي را به خود اختصاص داده است. مقاله حاضر مروري بوده و هدف از ارائه آن دادن تعريفي از آموزش الكترونيكي، بيان تاريخچه مختصري از آموزش الكترونيكي در جهان وايران، تبيين مفهوم متاديتا (فراداده يا ابرداده)، بيان چگونگي استفاده از متاديتا در محيط آموزش الكترونيكي و ارائه نكاتي در خصوص طراحی متادیتا در یک سیستم آموزشی الکترونیکی، مي باشد. همچنين به معرفی استاندارد  Dublin Core  در ايجاد متاديتا مي پردازد. 

كليد واژه ها: 

متاديتا- فراداده-ابرداده- آموزش الكترونيكي-يادگيري الكترونيكي- مديريت دانش- مديريت اطلاعات- منابع اطلاع رساني

 

مقدمه

پيشرفت روزافزون فناوری اطلاعات باعث تغييرات بسياري در زمينه آموزش ویادگیری در سطح مراکز آموزشی دنیا گردیده است و با ظهور تکنولوژیهای نوین و ایجاد مراکز آموزشی مجازی، آموزش و یادگیری الكترونيكي جای خود را در این مراکز باز کرده است. چرا که عواملي چون كاهش هزينه آموزش، سهولت حضور در كلاس هاي آن لاين، تنوع دروس، زمان انتخاب دروس، كاهش هزينه رفت وآمد، وانعطاف پذيري زياد آموزش الكترونيكي در گسترش اين تکنولوژی موثر بوده اند . از طرفی استقبال دانشجويان از این شیوه نوین آموزشی در گسترش آن بي تأثير نبوده است چرا که يادگيري الكترونيكي با توانش بالا براي آموزش كارآمد و موثر قادر است كه دانش مورد نياز را در هر محل و در سريعترين زمان ارائه نمايد.  

آموزش الكترونيكي در ايران صنعتي نوپا در زمینه تكنولوژي آموزشی وآموزش از راه دور است، اما لازم است تا مراكز و مؤسسات آموزشي ایران به ويژه دانشگاه ها با استفاده ازالگويي مناسب با ساختار آموزشي وفرهنگي كشور، در زمينه طرح محیطهای آموزشی مجازی بر اساس استانداردهای بین المللی همت گمارند.  یکی از تکنیکهای مورد استفاده در آموزش مجازی در محیط آنلاین یا اینترنت استفاده از متادیتا یا فراداده می باشد که ایجاد متادیتا های مناسب بر اساس استانداردهای بین المللی ازاهمیت ویژه ای (خصوصا جهت پیوند به مراکز آموزشی دنیا) برخوردار است.

آموزش الكترونيكي

آموزش الكترونيكي استفاده از ابزارهاي تكنولوژيكي مختلف مبتني بر وب يا توزيع شده براي مقاصد آموزشي است. نامهاي ديگري مانند آموزش از راه دور (Distance Learning)، آموزش برروی خط (Online Learning)، سيستم مديريت آموزشي، سيستم مديريت دروس و غيره هر يك به تنهايي جنبه هاي مختلفي از آموزش الكترونيكي را شامل مي شوند.1

تاريخچه آموزش الكترونيكي در جهان 

آموزش غيرحضوري، باآموزش مكاتبه اي در دهه اول سال 1700 ميلادي آغاز شده است. هنوز هم در نقاط مختلف دنيا از جمله در ايران از اين شيوه آموزشي براي تحصيل و يادگيري، استفاده مي شود.2 آموزش مكاتبه اي كه با نامه نگاري توسط مدرسه يا مؤسسه هاي واجد شريط اداره مي شد و بين دانشجويان و استادان از طريق نامه نگاري ارتباط برقرار مي گردید، مورد توجه دانشجويان  و دانش آموزان بود. همزمان با ايالت متحده آمريكا كه در زمينه آموزش از راه دور فعاليت داشت،  كشورهاي اروپايي دوره هاي آموزشي را قبل از سال 1840 به صورت جزوه هاي خلاصه شده آغاز كرده بودند. اولين دوره آموزشي از راه دور دانشگاهي كه در سال 1892 تأسيس شد،  متكي بر اداره پست اداره مي شد. روشهاي بهره گيري از آموزش غيرحضوري مبتني بر فناوري به اوايل دهه 1900 ميلادي باز مي گردد. در اواسط قرن بيستم برنامه هاي آموزشي متنوعي نيز وجود داشت و مجوزاولين راديوي آموزشي دانشگاهي در سال 1921 صادر شد، كه اولين پايه شكل گيري آموزش الكترونيكي محسوب مي گردد. در سال 1960با تكامل و پيشرفت رسانه ها، تكنولوژي آموزش از راه دور نيز دچار تغييرشد و به جاي تكيه بر سيستم پستي ، دانشگاه ها با استفاده تركيبي از ابزار چند رسانه اي مالتي مديا، جهت پشتيباني آموزشی از دانشجويان ثبت نام مي نمودند به نحوي كه علاوه بر انگلستان و آمريكا در ساير كشور هاي اروپايي و آسيايي مؤسسات آموزش الكترونيكي توسعه يافت. امروزه آموزش (يادگيري) الكترونيكي مبتنی بر استفاده ازتکنولوژیهای جدید، ابزاری است براي انتقال دانش روز كه مي تواند انواع تخصص و مهارت در رشته هاي متفاوت را در اختيار دانش پژوهان قرار دهد. ‌در واقع" آموزش‌ الكترونيكي‌ ثابت‌ كرده‌ است‌ كه‌ 20 تا 25 درصد يادگيري‌ را نسبت‌ به‌ كلاسهاي‌ درس‌ سنتي‌ افزايش‌ مي‌دهد".3

تاريخچه آموزش الكترونيكي در ايران 

تاريخچه آموزش الكترونيكي در ايران به زمان بهره گيري از ابزارهاي كمك آموزشي سمعي - بصري شامل نمايش اسلايد و فيلم هاي آموزشي در كلاس درس باز مي گردد. پس از آن تلويزيون به عنوان يك رسانه آموزشي مورد توجه قرار گرفته است و تلويزيون آموزشي ملي ايران رسماً به امر آموزش همگاني از طريق اين رسانه در سراسر كشور پرداخت.

آموزش از راه دور در كشورمان به جز تجربه كوتاه دانشگاه آزاد قبل از انقلاب و دانشگاه پيام نور مبتني بر استفاده از شيوه ارتباط از راه دور، داراي سابقه طولاني اي نيست. در پايان دهه هفتاد آموزش مجازي در دستور كار دانشگاه تهران قرار گرفت و پروژه هاي تحت اين عنوان آغاز شد. در سال 1380 سايت آموزش مجازي دانشگاه تهران با ارائه نه درس براي دانشجويان روزانه دانشگاه راه اندازي شد و از نيم سال اول تحصيلي همان سال، آن بهره برداري شد.  در همان سال وزارت علوم، تحقيقات و فناوري از تأسيس دانشگاه اينترنتي خبر داد كه تحت نظر آن وزارت، ولي به صورت مؤسسه غير انتفاعي نوع اول در سراسر كشور خدمات آموزشي  ارائه خواهد داد به دنبال آن تعدادي از دانشگاه ها اعلام كردند كه راه اندازي آموزش الكترونيكي را جزو برنامه هاي خود قرار داده اند و در حال حاضر تعدادي از آنها دروسي را به صورت تك درس براي دانشجويان حضوري خود ارائه كرده اند. اندكي بعد از اقدام دانشگاه ها در استفاده از روش آموزش الكترونيكي ، آموزش وپرورش كه بزرگترين بخش آموزشي كشور است، فعاليت هايي را در اين زمينه شروع كرد و در حال حاضر تعدادی مؤسسه خصوصي نيز از روش آموزش الكترونيكي بهره مند هستند.4

 

متادیتا یا فراداده یا ابرداده

 اصطلاح "متا" از یک کلمه یونانی گرفته شده است و بیانگر چیزهایی است که بیش از ماهیت  خودشان هستند. متا دیتا یا فراداده ابزاری است که منبع اطلاعاتی را توصیف می کندو در واقع متاديتا داده ی ساخت يافته اي است که به تشريح جزئيات منبع داده مي پردازد وقادر است تا مقادير زيادي از اين جزئيات متشابه را به صورت کاتالوگ هاي مجزا ذخيره و در صورت لزوم تسهيم نمايد. کاربرد اصطلاح "متادیتا " به حدود بیست سال پیش باز می گردد تا جایی که امروزه جز تفکیک ناپذیری از دنیای وب گردیده است. البته کاربرد مفاهیم اساسی متادیتا در ارتباط با مجموعه های اطلاعاتی سازمان یافته به مدتهای طولانی قبل از خلق اصطلاح آن باز می گردد. اولین گامها جهت توسعه متادیتا در خصوص فرا داده های کتابخانه ای برداشته شده است. این فراداده های کتابخانه ای شامل ایند کسها، چکیده ها، و فهرست رکورد های ایجاد شده بر اساس قوانین فهرستنویسی و استانداردهایی نظیر انگلو امریکن می باشند. مفاهیمی در خصوص تبيين مفهوم متادیتا به شرح ذیل توسط "گیلند و سواتلند" مطرح گردیده است.5

- متادیتا تنها منحصر به شکل دیجیتالی نمی باشد،

- متا دیتا غالبا به توصیف یک شی اطلاعاتی می پردازد،

- متادیتا می تواند در بر گیرنده یک سری از منابع مختلف باشد،

- در طول توسعه یک شی اطلاعاتی  متادیتاهای مربوط به آن نیز توسعه پیدا می کنند،

- متادیتای یک شی اطلاعاتی در یک زمان واحد می تواند متادیتای شی اطلاعاتی دیگری قرار گیرد.

استفاده از متاديتا در محيط آموزش الكترونيكي

به دليل کم حجم بودن متاديتاها در مقايسه با داده هايي که متاديتا به شرح آن مي پردازد، قابليت تهيه آن بسيار راحتتر است. با ساختن متاديتا و تسهيم آن با ديگر کاربران، اطلاعات مربوط به ماهيت داده ها به سهولت براي جويندگان آن دسترس پذير مي شود. در محیط آموزش الکترونیکی می توان در قسمت منابع آموزشی استفاده موثری از متادیتا ها بعمل آورد. در واقع با استفاده از متادیتاست که دانشگاههای مجازی ایران میتوانند منابع آموزشی خود را که به زبان فارسی زیر مجموعه متادیتاها قرار گرفته است به اشتراک گزارندو معضل کمبود منابع کمک آموزشی و منابع درسی به زبان فارسی را با به اشتراک گذاشتن تا حدودی حل نمایند. متادیتاها کشف داده ها را آسان تر کرده و تکرار و تکثير و نسخه برداري از داده ها را ساده تر مي کند. متا دیتاها به انواع مختلفی تقسیم میشوند همانند متادیتا های کتابخانه ای، جغرافیایی، آموزشی و غیره. متادیتای آموزشی می تواند داراي يک مولفه آموزشی از قبيل مجموعه ای از قوانین یک سیستم آموزشی که توسط داده تحت پوشش قرار مي گيرد،را شامل شود. متاديتا قادر به توضيح داده هاي آموزشی، يک شبکه آموزشی مجازی و يا فهرست داده هاي فعال اينترنتي است. همچنين قادر است تا هر گونه داده غيرالکترونيکي مانند نقشه هاي کاغذي و يا داده هاي الکترونيکي خارج از خط (offline)از قبيل داده هاي ذخيره شده بر روي CD و ساير ابزارهاي ذخيره را توصيف کند. وجود استانداردهاي متنوع براي متاديتا تصوير کردن داده هاي مربوطه را در اتاقهاي تبادل اين داده در شبکه ممکن و همچنين فهرست سازي از اين داده ها را مقدور مي سازد.

از مهمترین اهداف آموزش الکترونیکی به اشتراك گذاشتن داده ها و استفاده مجدد از محتواي آموزشي می باشد. در این میان سيستم مديريت محتواي آموزشي LCMS (Learning Content Management System)  در سیستم یادگیری الکترونیکی یکی از مهمترین قسمتهای آن میباشد. در سیستم فوق و  همچنین درسيستم آزمون و ارزيابي( (Assessment،  نگهداري و ارائه محتويات دروس (ابرمتن،ابر داده، وچند رسانه اي ها) بایستی متناسب با سیستم آموزشی و بر اساس استانداردهای بین المللی باشد. درابزار توليد محتوا (Authoring Tool)  نیز استفاده از این استانداردهای رایج بین المللی ضروری مینماید.6 در یادگیری الکترونیکی وجود متادیتا جهت  ایجاد پیوندهای لازم در کتابخانه های الکترونیکی و برقراری امکان استفاده از انواع پايگاه داده هاي متداول و امكان ايجاد مخزن نگهداري و اشتراك محتوا (Content Repository) از ضروریات است.

طراحی متادیتا در یک سیستم آموزشی الکترونیکی

طراحی متادیتا در یک سیستم آموزشی الکترونیکی نيازمند برنامه ريزي دقيقي است. محتواي آموزشی بايد کاملاً با ساختار سیستم آموزشی و وب مطابقت داشته باشد. وقتي کاربری منبعی را پيدا مي کند بايد قادر باشد تا خيلي سريع آن را مرور کند. براي کاربردي تر شدن محتواي آموزشی و تاثير هر چه بيشتر آن در جهت خدمت به اهداف آموزشی مورد نظر بايد هم از جنبه بيروني و هم از جنبه دروني براي ارتباط بين محتوا و متادیتاها تلاش کرد.7  یکی از کاربردی ترین متادیتا ها در سیستم آموزش الکترونیکی متا دیتاهای کتابخانه ای است. که در واقع شامل منابع اطلاعاتي است براي آگاهي يا تسهيل دسترسي به منابع اطلاعاتی ديگر. طبقه بندي کردن متن ها ی آموزشی يک گونه متاديتا محسوب مي شود روي اين موضوع که از چه روشي براي طبقه بندي محتوای آموزشی سیستم استفاده کرد بایستی متمرکز شد. مراقبت از  اينکه مطالب آموزشی به درستي در طبقه بندي ها قرار گيرند از مسئوليت هاي اصلي سیستم آموزش الکترونیکی محسوب مي شود. تيترها و خلاصه مطالب نيز از متاديتاها به شمار مي روند. اگر قرار است که در يک صفحه از سايت آموزش مجازی تنها يک متاديتا وجود داشته باشد آن هم متاديتای تيتر است. هر مبحث الکترونیکی آموزشی بايد يک عنوان خاص داشته باشد که دقيقا محتواي موجود در آن قسمت را تشريح کند. در يك ديد كلي مي توان گفت کلیه منابع اطلاعاتی صرفنظر از قالب فیزیکی آنها دارای سه ویژگی اصلی میباشند که عبارتند از : فهرست مندرجات (Content)، متن (Context)، و ساختار (Structure). که هر کدام یا همه می توانند در قالب متادیتا ظاهر گردند. فهرست مندرجات شامل چیزهایی است که هدف منبع آن را دنبال می کند و یا میتوان گفت مطالبی را در بر می گیرد که منبع در مورد آنها می باشد. درواقع نمودی از بطن منبع است. متن شامل محتوای منبع می گردد و در واقع برونداد پاسخ به سوالات نظیرچه کسی، چه چیزی، چرا، کجا ، و چگونه، در ارتباط با جنبه ها و نمودهای موضوعی مختلف منبع می باشد. ساختار به قالب رسمی ترتیب قرار گرفتن محتوای یک منبع اطلاعاتی بر می گردد.

فراداده ها در فهرست مندرجات نقش یک پل ارتباطی را جهت بازیابی و نمایش محتوای مربوط به هر قسمت را ایفا می کنند. با استفاده از متادیتا میتوان فایلهای هر قسمت را به صورت مجزا و بدون بر خورد با یکدیگر باز نمود. که این خود نگرشی مانوس با ظهور و ورود اینتر نت و دنیای وب می باشد. در یک دید کلان با توجه به رشد فزاینده وب پر واضح است که اهمیت ایجاد فراداده های فهرست های مناسب ، وسیله ای گرانبها در کمک رسانی به کاربران جهت یابش منابع اطلاعاتی مورد نظر میباشد. در طول رشد اینترنت در گذر زمان جهت حل مشکل دستیابی به منابع اطلاعاتی ابزار مختلفی طراحی شدند که عبارتند از : فهرست های راهنما یا سیاهه منابع شبکه و موتور سرچهای مختلف که به عنوان ابزاری هنرمندانه کاربرد فراوان دارند. در این راستا "گیلند و سواتلند"8 در نظر گرفتن ویژگیهای خاصی را در ایجاد متادیتا بیان نموده اند که عبارتند از:

1.      افزایش قابلیت دسترسی

افزایش میزان بهره وری کاربر که با استفاده از بکارگیری متادیتاهای سازگار و قوی امکان پذیر می گردد. با استفاده از متادیتا های مناسب می توان امکان سرچ را از سراسر مجموعه های اطلاعاتی  متعدد از مخازن اطلاعاتی مختلف و مجازی  مانند کتابخانه ها، مجموعه های آرشیو، و… فراهم نمود.  در حقیقت بسیاری از این مجموعه ها خود نگهدارنده اطلاعات نیستند بلکه با استفاده از فرا داده ها تنها امکان دسترسی را با استفاده از پیوندهای پنهان بین یکدیگر فراهم می آورند. در واقع در دنیای دیجیتال مشکل پراکندگی منابع وجود ندارد و مشکل مرز جدایی بین منابع مختلف اطلاعاتی  مشابه و با محتوای نزدیک به هم با استفاده از بکارگیری فرا داده ها قابل حل است.

از طرفی دیگر متادیتا می تواند یک نقش انتقادی در سندیت دادن به یک مدرک و ارتباط آن با دیگر مدارک مشابه را عهده دار شود. همچنین می توان گفت متا دیتا در کامل بودن یا تکمیل اطلاعات لازم در ارتباط با یک منبع یا شی اطلاعاتی نقش موثری دارد.

2.      استفاده وسیع

سیستم اطلاع رسانی دیجیتالی نقش مهمی در توزیع نسخه های دیجیتالی دارا می باشد چه بسا  این توزیع فراتر از موانع جغرافیایی و اقتصادی می باشد. در یک سیستم اطلاع رسانی با استفاده از روشهای مختلف سرچ اطلاعات می توان به منابع مختلف و وسیع اطلاعاتی سازگار یا ناسازگار دسترسی پیدا کرد و در این میان فراداده ها کاربرد های مختلفی دارند.

3.      چند نسخه ایها

در دنیای دیجیتال مشکلی جهت ایجاد نسخه های مختلف و متنوع جهت استفاده های مختلف وجود ندارد. براحتی میتوان به عنوان مثال نسخه ای از یک تصویر با میزان شفافیت بالا جهت اهداف تحقیقی و در عین حال نسخه دیگری با میزان شفافیت پایین جهت ارجاعات سریع در سراسر شبکه ایجاد نمود.

4.      برآمدهای قانونی

استفاده از متادیتا در مخازن اطلاعاتی یک سری برآمدهای قانونی بدنبال خود دارد که شامل برخی لوایح حقوقی جهت تکثیر اطلاعات و چند نسخه ای کردن آنها می شود. به عنوان مثال لحاظ کردن حقوق یک شخص جهت گسترش دادن یا محدود کردن دستیابی به اطلاعات خودش.

5.      حفاظت

در سیستم های اطلاع رسانی همراه با حفاظت اطلاعات بایستی در سیستم های تحویل مدرک امکان انتقال اطلاعات بین سیستمها با وجود انواع مختلف تولیدات نرم افزاری و سخت افزاری وجود داشته باشد. در این میان سیستمهای اطلاع رسانی نیاز به فراداده هایی دارد که آنها را قادر سازد تا  ذخیره و باز یابی اطلاعات را بصورت آزادانه و بدون کنترل انجام دهند.  بسیار ضروری است که یک منبع یا شی اطلاعاتی براحتی  بتواند با دیگر منابع یا اشیا اطلاعاتی ارتباط برقرار نماید.

6.      توسعه و اقتصاد سیستم

با توجه به اینکه داده های زیادی توسط یک سیستم اطلاعاتی جمع آوری میشود بنابراین جهت پیشرفت، توسعه، و تصحیح اطلاعات سیستم مذکور بایستی داده ها از نظر تکنیکی مورد بررسی قرار گیرند. بدین ترتیب میتوان از اطلاعات سیستم استفاده کارآمدتر و موثرتری بعمل آورد. همچنین با یک دیدگاه اقتصادی می توان در برنامه ریزی های سیستم از داده ها استفاده نمود.

در شبکه جهانی اینترنت از متادیتا میتوان جهت ایجاد منابع الکترونیکی استفاده های زیادی نمود. بر اساس نظر "شیوا و چیدامبران"9 انجام اقدامات ذیل در این راستا مفید خواهد بود:

-         خلاصه کردن معنی فراداده (مثلا فراداده در ارتباط با چه موضوعی است)،

-         ایجاد امکان سرچ جهت کاربر،

-         ایجاد امکان دسترسی به داده های مشابه توسط کاربر،

-         ممانعت از دسترسی به برخی اطلاعات توسط برخی کاربران (بعنوان مثال کودکان)،

-         آموزش چگونگی تفسیر داده مانند چگونگی تایپ، کد گزاری، و رمز گزاری،

-         آموزش اینکه چگونه میتوان اطلاعات مورد نظر را بازیابی نمود (به عنوان مثال اگر داده ای در فرمت های مختلف تهیه شده است چگونه میتوان به انواع مختلف فرمت های آن دسترسی پیدا کرد) ،

-         آگاهی رسانی در خصوص مواردی که در استفاده از داده موثر است ( مانند قوانین حق مولف یا قوانینی جهت استفاده از سطح کاربری مربوطه)،

-         در اختیار قراردادن سابقه داده (مانند منبع اصلی و یا مالک اصلی آن)،

-         تعیین روابط بین داده های مختلف با دیگر منابع (مانند پیوند به نسخه های قبلی و بعدی، داده های زیر مجموعه، داده های مربوط به یک فیلد موضوعی خاص، و یا فرمانهای که بایست در ارتباط با داده استفاده گردد)،

-         مدیریت و کنترل داده  جهت جلوگیری از تخریب آنها.

اخیرا استانداردهای زیادی در خصوص ایجاد متادیتا در توصیف منبع الکترونیکی در مخازن اطلاعاتی تهیه شده است که یکی از رایج ترین آنها استاندارد "دابلین کر" میباشد. امروزه دابلین کر جهت ساخت متادیتا در سطح بسیار وسیع بین المللی مورد استفاده سیستم های اطلاعاتی قرار می گیرد. البته در آموزش الکترونیکی استفاده از استاندارد SCORM  نیز رایج است که از بحث ما خارج میباشد.

استاندارد Dublin Core 10

دابلین کر شامل یک سری عناصر موثر ساده برای توصیف دامنه وسیعی از منابع شیکه می باشد و وسیله ای است جهت بازیابی آسان منابع مورد نظر. استاندارد دابلین کر شامل پانزده عنصر اصلی می باشد که این پانزده عنصر از طریق یک مجمع تخصصی در دابلین در اوهایو توسط گروهی از متخصصین کتابداری و علوم کامپیوتر به تصویب رسید. اين عناصر عبارتند از:

1. عنوان : نام منبع که معمولا توسط تهیه کننده منبع یا ناشربه منبع داده می شود، 

2. نویسنده یا تهیه کننده : شخص یا سازمان اصلی برای تهیه فهرست مندرجات منبع. به عنوان مثال نویسندگان در مورد نوشتن منابع و اسناد، و هنرمندان , عکاسان، و مصوران در مورد منابع بصری، 

3. موضوع یا کلید واژه : موضوع منبع توسط کلید واژ ه های موضوعی یا عبارات توصیف می شود. در این راستا استفاده از واژگان کنترل شده، طرحها وطبقه بندیهای رسمی مانند سر عنوانهاي معمول می باشد، 

4. توصیف : یک توصیف لفظی متنی از فهرست مندرجات و محتواي منبع موجود،

5. ناشر: شركت يا كمپاني يا سازماني كه اقدام به انتشار منبع اطلاعاتي نموده است،

6. هم بخشگرها : شخص، اشخاص ، ويا سازماني كه در تهيه منبع يا واحد اطلاعاتي مشاركت داشته است تحت عنوان ویرایشگر ، آوا نویس یا مصور و..، 

7. تاریخ : تاریخ مربوط به خلق منبع یا تاريخ دسترسی به آن . یشنهادي كه در اين خصوص در پروفایلی از ایزو 8601 ارائه می شود بدين صورت است كه تاریخها در قالب yyyy  ويا YYYY-MM-DD می آید، 

8. نوع منبع: مربوط به چگونگي نوع منبع مانند کتابهای داستان، شعر، مجموعه مقالات، وگزارشات. كه به منظور قابلیت همکاری با پایگاههای دیگرتعيين نوع منبع ضروري ميباشد، 

9. فرمت یا قالب : تعيين قالب منبع يكي ديگر از عناصر اصلي پانزده گانه دابلين ميباشد. قالب معمولا جهت شناسایی نرم افزار وگاها سخت افزارهای مورد نیاز جهت مدیریت منبع استفاده می شود، 

10.  مشخصه منبع : شامل یک رشته اعداد نوشته شده جهت استفاده، تشخیص وشناسایی منابع مختلف مانند شماره استاندارد بين المللي كتاب يا شابك. 

11.  منبع : اين عنصر در ارتباط با منابع ردیف دوم است که اطلاعات موجود در آنها از منبعي ديگر مشتق می شود. در زمان ايجاد متاديتا هنگامی که عناصر محتوای اطلاعاتی در مورد منبع فعلی پیشنهاد می شود، مي توان متادیتايی در منبع ردیف دوم جهت ارجاع  به منبع اصلي جهت یابش اطلاعات معرفی کرد، 

12.  زبان: مربوط به زبان اصلي منبع مي باشد، 

13.  وابستگی(ارتباط): به منظور ايجاد توانایی دو منبع برای رد وبدل کردن اطلاعات مي توان متاديتاي ارتباط را براساس لیست های مشخص ارائه داد،

14.  پوشش: اين گزينه در خصوص پوشش منبع از جهات مختلف مي باشد. به عنوان مثال تعيين پوشش زمانی یا پوشش جغرافیایی، كه پوشش زمانی گاها تعیین کننده دوره های زمانی(مانند عصر حجر) نیز می تواند باشد،

15.  مديريت حقوق منبع : . در خصوص استفاده از منابع مي توان متاديتايي جهت حفظ حقوق معنوى منبع از جمله كپى رايت تعيين كرد. اين مشخصه مى تواند تعيين كننده تعداد دفعات استفاده از منبع يا حتى تعداد دفعات تكثير آن باشد كه در سرچ اطلاعات از منابع ديگر بيشتر كاربرد دارد. امروزه در اينترنت بدليل حجم زياد اطلاعات حفظ حقوق منبع يكي از مشكلات اصلي به حساب مي آيد.

نتیجه:

براي پياده كردن رويكردهاي جديد، نياز به تكنولوژي اطلاعات و استفاده از ابزارهاي اطلاعاتي موجود است. با گسترش شبكه هاي اطلاعاتي از جمله اينترنت اين فرصت براي ما فراهم شده است. استفاده سريع و به موقع از اين امكانات موجب پيشرفت و توسعه خواهد شد. يكي از اين فرصتها يادگيري الكترونيكي اسـت. برنامه ريزي هاي آموزشي ما بايد به گونه اي باشد كه از اين فرصت جديد به بهترين وجه استفاده كنيم. در محیط آموزشی الکترونیکی و آموزش مجازی  جهت پاسخگويي سريع و موثر به کاربر، دستيابي سريع به منبعي از اطلاعات متنوع ضروري است و متاديتا کليدي است جهت فراهم سازي بموقع داده ها که به آساني قابل دستيابي و تسهيم در بين موسسات آموزشی خصوصي و دولتي در تمام سطوح قرار گیرد. از آنجايي كه به اشتراك گذاشتن منابع فارسي در بين مراكز آموزش مجازي ايران از ضروريات است بنابراين لازم است تا استانداردهاي لازم در تهيه محتواي منابع آموزشي الكترونيكي بكار گرفته شود. پس بايستي سعي شود تا با طراحي متاديتاهاي مناسب بر اساس استانداردهاي مربوطه قسمتي از اين رسالت را به نحو صحيح بجا آورد.